Тарих ғылымдарының кандидаты Кенжалиев Исатай Нәсекенұлының туғанына 90 жыл толу құрметіне жеке тектік қорына жататын құжаттар тізімі (15.06.2017)
Тарих ғылымдарының кандидаты Исатай Кенжалиевтың туғанына 90 жыл толу құрметіне Сізге оның өмірі мен қызметіне қатысты құжаттардың электрондық көрмесін ұсынамыз.
Кенжалиев Исатай Нәсекенұлы 1927 жылы 10 маусымда Батыс Қазақстан облысының Казталовка ауданындағы Шойтық Саралжын көлінде дүниеге келген. Әкесі педагог, журналист, мектеп директоры Казталовка, Теректі, Жымпиты, Тайпақ аудандық газеттерінің редакторы, «Екпінді құрылыс» газетінің бөлім меңгерушісі, тілшісі т.б. жұмыстарда істеген.
Ол 1937 жылы репрессияға ұшырап, партиядан шығарылып, жұмыстан қуылған.
Кенжалиев И.Н. 1947 жылы Казталовка орта мектебін бітіріп, Орал пединститутына оқуға түсіп, 1951 жылы тарих факультетін бітірген. Үш жыл Казталовкада мұғалім, аудандық оқу бөлімінде мектеп инстпекторы, Богатырев Орта мектебінің директоры болып жұмыс істеп, Алматыға оқуға ауысты. 1960-1964 жылдары Қазақ мемлекеттік университетінде Қазақ КСР кафедрасының аспиранты, сабақ берген т.б. жұмыстарға қатынасқан, 1965 жылдан Алматы ауылшаруашылық институтында философия, ғылыми коммунизм кафедраларының оқытушысы, доцент. Ғылыми жұмыста әуелі Қазақстан ауыр өнеркәсібінің тарихымен шұғылданып, Шығыс Қазақстан облысы материалдары негізінде кандидаттық диссертация қорғаған. Содан кейін осы тақырыпта бірталай материал жинап жүріп Кіші жүздегі 1836-1838 жж. шаруалар көтерілісі тарихымен шұғылданған. Махамбет Өтемісұлы туралы 1974 ж. кітапша жарық көрді. Сонымен қатар, 1977 ж. «Тайманұлы Исатай» деген ғылыми монография дүниеге келіп, 1936-1938 жж. Бөкейлік пен Кіші жүздегі шаруалар көтерілісінің тарихы қазақша алғаш рет жеке кітап болды. Құрманғазы Сағырбайұлы жөнінде оннан астам мақалалар жарияланып, 6,5 баспа табақ көлемінде монография жарық көрді. Ардақты қайраткерлер жөнінде әлінше зерттеу жүргізіп, мақалалар жариялаған. Солардың бірі – қазақ тіл білімінің профессоры Қ.Басымов туралы ізденулер, жарияланымдар болды.
Тарихшы-ғалым деген атаққа ие болып, тарихшы-публицистік жұмысын тоқтатпай 200-дей мақалалар, рецензиялар, кітаптары дүниеге келіп, қалың оқырманның, оқушы қауымның қажетіне қызмет істеді.
Ол өз елінің, туған жерінің жанашыры, жоқшысы, патриоты деуімізге болады. Өзінің көп жылғы ізденуі барысында біздің облыс тарихымен қатар, өзі туып, өскен Казталовка ауданы жөнінде материал жинап, «Казталовка – байырғы атамекен» атты (А.1994ж.) монография жазды.
Бұл жұмыстар Алматы ауыл шаруашылық, Қыздар педагогикалық институттарында педагогикалық-оқу сабақтарын артығымен өткізу, қоғамдық, тәрбие жұмыстарын тынбай атқарумен, үгітші, насихатшы міндетін орындаумен бірге жүргізілді. Қазақстан Компартиясы ОК-ң насихатшылар тобына, «Білім» қоғамы лекторы, бастауыш партия ұйымдары қызметіне қатыса жүріп, 1967 ж. бері СОКП ОК-ң, съездердің материалдарын облыстарға насихаттаумен өтті. Тәуелсіздік алғаннан бері Кеңес тарихын жаңа тұрғыдан зерттеді. 1992 жылы зейнеткерлікке шықты. Ғалымның еңбектері ескерусіз қалмады. Батыс Қазақстан гуманитарлық университетінің ғылыми кеңесі «Құрметті профессор» деген атақ берді. 1957 жылы «Тың жерді игерудегі ерлігі үшін» деген медальмен, 1990 жылы «Еңбек ардагері», 1995 жылы Ұлы Отан соғысы кезіндегі еңбегі үшін «50 жылдық» медалімен марапатталған.
Осы көрмені дайындау барысында негізгі дереккөз ретінде «Батыс Қазақстан облысының мемлекеттік архиві» КММ-дегі №450 қорындағы Исатай Кенжалиевтың жеке ісіндегі құжаттары пайдаланылды.
Көрменің негізгі мақсаты: Тарих ғылымдарының кандидаты Исатай Кенжалиевтың туғанына 90 жылтолуынаорай өмірбаяны мен еңбек жолын оқырман қауымға таныстыру.
Міндеттері:
- өлке тарихын зерттеудің дереккөзі ретінде архивтік құжаттарды ұсыну;
- Жерлесіміз Кенжалиев И. өмірбаянымен таныстыру;
- өлке тарихына құрмет сезімін қалыптастыру.
Мемлекеттік архивке сақтауға 29 сақтау бірлігінен құралған жеке тектік құжаттары қабылданды. Олардың құрамына И.Кенжалиевтың өмірбаяндық деректері, әкесі Кенжалиев Насибулла туралы құжаттар, «Сырым Датұлы» (1712-1802ж.) тарихи очерктер, Бөкей хандығының дамуына қатысты құжаттар, И.Тайманов және М.Өтемісов бастаған ұлт-азаттық қозғалыстарына байланысты құжаттар, күйші, композитор Құрманғазының өмірі мен шығармашылығына қатысты құжаттар, Батыс Қазақстан облысының дамуына қатысты құжаттар, Батыс Қазақстанның қасіретті жылдары (1916-1920). Тарихи очерк, Кеңес Одағының Батыры-Мәншүк Мәметова туралы құжаттар, Ақмет Мамытұлы. Қолжазба, И.Кенжалиевтың ғылыми еңбектеріне қорытынды пікірлер, рецензиялар, Тіл тағдыры-ұлт тағдыры. Мақала, Батыс Қазақстан тарихынан И.Кенжалиевтың жазған кітаптары, Мұхамед Салық Бабажанов туралы мақалалар, Бөкей Орда аймағының көрнекті өкілдері Нұғман Манаев, П.И.Варламов, Н.Залиев, М.Т.Утегенов, Ғ.Сарбаев, Р.Құрманғалиевтердің өмірбаяндары, қызметтері туралы мақалалар, публикациялар, Сырым батыр туралы мақалалар мен публикациялар, Исатай, Махамбет туралы жазылған газет мақалалары, Құрманғазы және оның «Лаушкен күйі» газет басылымдары, ғалым Исатай Кенжалиев туралы кітап, халық қазынасынан Сегіз Сері Баһрамұлы Шақшақов батыр ақынның шығармалары, Ресей, Қазақстан мұрағаттарынан алынған Қазақстан тарихының құжаттары, қазақ халқының ақын-жырауларының поэзиялық мұралары, А.С.Пушкиннің туғанына 200 жыл толуына. Қолжазба, Алаштың батыс бөлігі. Қолжазба, облыс әкімі Қ.Жақыповке Құрманғазының 175 жылдық мерей тойын өткізу жөніндегі жазған хаты, мекемелерден, жеке тұлғалардан, тілшілерден келген хаттар, қатынас қағаздары, Кеңес өкіметі кезіндегі Ресей және Қазақстандағы тарих және саясат туралы құнды газет мақалалары, фотоқұжаттар кіреді.
